سطوحبرنامهدرسيازديدگاهآيزنر

آيزنر معتقد است كه مدارس به طور همزمان مبادرت به تدريس سه برنامه درسي مي نمايند. اين سه برنامه عبارتند از برنامه درسي صريح  (رسمي)، برنامه درسي پنهان (ضمني) و برنامه درسي پوچ. برنامه درسي صريح حاوي هدف ها، محتوا و روش هاي آشكار و منتشر شده مورد حمايت نظام آموزشي يا همان برنامه درسي رسمي است. آيزنر توضيح مي دهد كه آموزش مدرسه اي اهداف مشخص و عمومي را دنبال مي كند از قبيل ياد دادن، خواندن، نوشتن، حساب كردن، مطالبي در مورد تاريخ كشور و اهداف ديگر كه از طريق برنامه درسي رسمي دنبال مي شوند. اين هدف ها نه تنها دركتاب هاي راهنماي برنامه درسي مدارس و مواد مربوط به اين برنامه كه توسط معلمان بايد آماده شوند، آورده مي شوند، عموم مردم نيز مي دانند كه اين دوره ها چه اهدافي را دنبال مي كنند و دانش آموزان فرصت دستيابي به اين هدف ها را حداقل در برخي پايه ها دارند. پس به طور خلاصه برنامه درسي آشكار مجموعه اي از فرصت هاي آموزشي است كه مدارس ارائه مي دهند و اين مجموعه آنچه را براي مطالعه آماده شده است اعلام مي كند. مفهوم ديگري كه با فراواني قابل ملاحظه اي در منابع تخصصي برنامه درسي به چشم مي خورد، مفهوم برنامه درسي پنهان است كه مجموعه يادگيري هاي دانش آموز به دليل قرار گرفتن در معرض فرهنگ يا مجموعه روابط و مناسبات حاكم بر محيط آموزشگاه مي باشد. بسياري از يادگيري ها يا آموخته هاي دانش آموزان كه در برنامه درسي صريح، پيش بيني نشده است حاصل تعامل دانش آموزان با همين فرهنگ است. برنامه درسي پنهان از يادگيري هايي حكايت مي كند كه در چارچوب اجراي برنامه درسي تصريح شده و به دليل حضور در بطن و متن فرهنگ حاكم بر نظام آموزشي، دانش آموزان تجربه مي كنند. تجربه هاي يادگيري كه بدين وسيله حاصل مي شود عمدتاً در قالب مجموعه اي از انتظارها و ارزشها تبلور مي يابد و كمتر معطوف به حوزه دانستني ها يا شناخت، مربوط دانسته شده است. ايجاد يا تقويت روحيه رقابت به جاي رفاقت، همكاري و تشريك مساعي در سايه نظام ارزشيابي آموزش حاكم بر مدرسه، ايجاد و تقويت روحيه اطاعت و انقياد به جاي روحيه ابتكار و نوآوري در سايه روش هاي به كار گرفته شده تدريس، از مصاديقي است كه در منابع تخصصي برنامه درسي به عنوان مؤلفه هاي برنامه درسي پنهان معرفي شده است (مهرمحمدي، 1387).

آيزنر معتقد است مواد درسي مانند ساختار كلاس ارزش هايي را القا مي كنند كه معلمان و دانش آموزان به آن ها توجه ندارند. در انواع تصاوير و مثال هايي كه در كتاب درسي گنجانده مي شود، در زباني كه به كار گرفته مي شود، در تأكيد هايي كه بر شخصيت هاي داستاني قرار مي گيرد، اين ارزش ها بيان مي شوند. اين پيام ها اغلب زياد، ظريف و موشكافانه هستند و شناسايي آنها مستلزم اين است كه متن مواد درسي به طور دقيق و انتقادي تحليل شود تا انواع ارزش هاي اجتماعي كه درون اين مواد آشكارا بيان نشده اند كشف شوند. از ديد آيزنر مدرسه به وسيله مجموعه اي از انتظارات، دانش آموزان را جامعه پذير مي كند. اين انتظارات مي تواند قدرتمندتر و ماندگارتر از آن انتظاراتي باشد كه از روي عمد و با هدف قبلي تدريس شده يا برنامه درسي آشكار براي همه دانش آموزان مدرسه ارائه مي دهد (آيزنر،1994 ). برنامه درسي پوچ توجه به آن چيزي دارد كه از دستور كار نظام آموزشي و حوزه برنامه درسي صريح حذف شده است. آيزنر در كتاب تصورات تربيتي اظهار مي دارد كه ما نه تنها به برنامه درسي پنهان و آشكار مدارس توجه مي كنيم بلكه بايد به آنچه مدارس تدريس نمي كنند نيز توجه داشته باشيم. ايده آيزنر اين است كه آنچه مدارس تدريس نمي كنند ممكن است به اندازه آنچه تدريس مي كنند مهم باشد و او اين ارزش را به اين دليل مطرح مي كند كه عدم اطلاع ناشي از اين غفلت، مساوي با خلا يا فقدان اين آگاهي ها نيست، بلكه تأثيرات مهمي مي تواند بر حق انتخاب فرد بگذارد. پس از ديد آيزنر برنامه درسي پوچ چيزي است كه مورد غفلت واقع شده و مي تواند در سطو ح مختلف اتفاق بيفتد. (در سطح تدوين اهداف، در سطح سازماندهي محتوا و اجرا و.......). آيزنر ذكر مي كند كه براي شناسايي برنامه درسي پوچ دو بعد اساسي بايد مورد توجه قرار گيرد، يكي فرايندهاي عقلاني است كه مدارس بر آن ها تأكيد مي كنند يا آنها را ناديده مي گيرند. ديگري محتوا يا ابعادي از محتواي موضوعات درسي است كه در برنامه هاي درسي مدارس ارائه مي شوند يا حذف مي گردند. وي در توضيح برنامه درسي پوچ مثال هايي را عنوان مي كند كه در برنامه درسي مدارس به آنها توجه نمي شود و مي تواند نقشي مهم در زندگي فرد داشته باشد از قبيل حقوق، مردم شناسي، هنر، اقتصاد و ساير موارد مشابه. به گفته آيزنر نتايج برنامه هاي درسي مدارس هم از ارزش هاي صريح و عملي و هم ا ز ارزش هاي پنهان و ضمني ناشي مي شوند (آيزنر، 1994).

منابع:

مهرمحمدي، محمود.(1387).  غفلت زدایي از ابعاد و مؤلفه هاي برنامه درسي ناگفته (مغفول). سخنراني ارائه شده در دوّمين نشست ماهيانه انجمن مطالعات برنامه درسي ايران.

Eisner, E. W.(1994). The educational imagination: on the design and evaluation of school programs. New York: Macmillan publishing co, INC.

برای عضویت در کانال تلگرام و دریافت مطالب جالب به لینک زیر مراجعه فرمائید.

کانال تلگرام